Maaf, halaman yang Anda cari di blog ini tidak ada.
Maaf, halaman yang Anda cari di blog ini tidak ada.

Tugu Raja Sonang

Tugu Raja Sonang
My Group on Facebook

Tugu Pakpahan Huta Raja

Tugu Pakpahan Huta Raja
Tarombo Ku

Paradaton /Pangolihon anak manang Pamuli Boru

Ulaon Pangolihon anak manang pamuli boru nunga jot-jot taadopi manang taulahon. Adong do ruhut-ruhut, tahapan, proses ni angka ulaon di si. Molo nasomal adong dua istilah di ulaon i ima: Alap Jual dohot Taruhon Jual. Alap jual namarlapatan ulaon pesta (unjuk) di pihak parboru. Pihak parboru ma na manghobasi sude na hombar tu ulaon pesta. Taruhon jual lapatanna ulaon pesta di pihak paranak jala namanghobasi angka na hombar tu ulaon i.

Ulaon alap jual manang taruhon jual saguru tu dos ni roha (kese-pakatan) ni pihak parboru dohot pihak paranak do i. Nian adong do deba parboru na so bersedia pamulihon boruna molo so dialap jual. Hape sasin-tongna ulaon alap jual manang taruhon jual sarupa manghorhon tu na denggan do i molo dipatupa sian dos ni roha.

Rumang dohot tahapan ni ulaon pamuli boru manang pangoli anak na somal:

1. Hori-hori dinding,

2. Patua hata dohot Marhusip (Mangarangrangi),

3. Partumpolon,

4. Martonggo raja/Marria raja,

5. Sibuha-buhai,

6. Pamasu-masuon,

7. Marhata sinamot dohot ulaon unjuk,

8. Paulak une/maningkir tangga.

I ma nasomal taida di diulahon : Taringot tu pangatusion di tahapan ni ulaon pinatorang do di tulisan on. Alai songon naung taboto tangkas, ulaon adat-paradaton ni hita Batak Toba, sifatna dinamis mangihut-ihut perkembangan di zaman. Molo tung pe adong hata ni natua-tua na mandok:

Ompu raja di jolo martungkot sialagundi.

Adat napinungka ni ompunta naparjolo,

diihuthon angka na di pudi,

alai gabe adong do niida sian angka dongan na mandok songon on:

Ompu raja di jolo martungkot sialagundi,

Adat napinungka ni ompunta na parjolo,

dipaune-une na di pudi.

Nuaeng sahat ma hita tu lapatan dohot pangantusion taringot tu rumang ni ulaon i.

A. Marhori-hori Dinding

Molo dung masitandaan jala masihaholongan si baoa dohot si boru, dipaboa ma i tu angka natua-tuana. Disuru natua-natua ni par-anak ma manang na piga halak boruna manopot boru ni parboru songon na masitandaan, huhut manghata-hatai taringot tu angka sangkap nasida. Di tingki on, olo na ma gabe langsung pihak paranak rap dohot pamoruonna mandapothon pihak parboru.

Di ulaon marhori-hori dinding ndang mardalan do pe adat-paradaton. Alai somalna diboan paranak do songon buah tangan nasida, i ma berupa lampet, kue manang buah-buahan. Prinsipna hira masipasahatan pangidoan do paranak dohot parboru, i ma taringot tu rumang ni ulaon, godang ni sinamot, godang ni ulos, godang ni undangan, dohot angka na asing. Hira sian panghataion na marhori-hori dingding on do dasar ni panghataion di ulaon na mangihut. Lapatanna, angka dos ni roha ni hasuhuton do tarida di son. Jala molo dung adong dos roha nasida, ditontuhon ma sada ari (tingki) asa ro paranak laho patua hata dohot marhusip (mangarang-rangi).

B. Patua Hata dohot Marhusip

Ala naung dos roha ni paranak dohot parboru, di ari naung ditontuhon, ro ma paranak dohot manang piga uduranna (dongan tubuna, boru, bere) mandapothon parboru. Diboan do di si sipanganon na marsaudara jala tangkas do i dipasahat dohot dihatahon lapatanna tu parboru. Parboru pe dipatupa do dekke laho sipasahatonna tu paranak. Di ulaon i, dijou parboru do manang piga dongan tubuna, boru dohot berena, songon i dongan sahuta.

Dung sidung marsipanganon dipungka ma panghataion. Na parjolo, di sungkun parboru ma taringot tu tudu-tudu ni sipanganon naung pinasahat ni paranak tu nasida. Dialusi paranak ma, jala tangkas ma didok surung-surung ni parboru ma i. Ditorushon ma muse panghataion, ima na masitariparan hata, lumobi di pangidoan ni paranak di naro nasida patua hata. Molo dioloi jala digabehon parboru di napatua hata i, pintor mangido jala mangelek ma muse paranak asa ditingkathon nian panghataion tu marhusip mangarangrangi.

Molo dung dioloi jala digabehon parboru tu ulaon namarhusip, dilehon ma tingki dohot kesempatan tu paranak laho patolhashon, manariashon angka sangkap pangidoan nasida.

Parjolo, dipangido paranak ma bentuk ni ulaon (alap jual manang taruhon jual) dohot ulaon sadari. Paduahon, ima taringot tu somba ni uhum, somba ni adat, sinamot ni boru: Misalna, didok sahali mangelekhon, sahali manombahon, dalam bentuk sinamot sitombol rambu pinudun dohot angka pangidoan na asing dope. Molo dung singkop jala dapot dos ni roha di angka rumang ni ulaon i, digabehon parboru ma i.

Dung i muse dilehon parboru do kesempatan tu paranak laho pasahathon pangidoan nasida, i ma taringot ulos herbang si jaloon nasida sian parboru muse di ulaon unjuk. Taringot tu bilanganna, unang ma lobi nian sian 17 bulung.

Jadi molo dung denggan mardalan sude na i, mardalan ma muse ingot-ingot, ima berupa hepeng sian paranak dohot parboru laho dibagi-bagihon tu angka tuturna na ro di ulaon patua hata dohot marhusip i. Lapatanna, asa ingot nasida saluhutna di angka rencana ni ulaon naung ditolopi nasida. Jala laos mangihut ma dipangido asa ditanda nasida kedua calon penantin. Calon pengantin baoa manjalangi pihak parboru, calon pengantin boru manjalangi pihak paranak.

Hira-hira songon i ma rumangna dohot pangantusion tusi. Taringot tu ruhut ni panghataion pinatupa do di buku on asa ummura muse ulahononta.

C. Partumpolon/Martumpol

Partumpolon (parpadanan) ulaon parhuriaon do on. Ndang apala pinatorang be on, ala tangkas do taantusi hira-hira lapatan dohot tujuan ni partumpolon i. Naporlu sipingkiranta ima taringot tu angka ise do na laho sigokhononta tu ulaon partumpolon i. Molo nasomal taida, sahat do tu horong ni angka hula-hula dohot tulang. Hape somalna muse taulahon di Jabotabek sekitarna, dung sidung acara partumpolon di gareja pintor diuduti do tu ulaon martonggo raja manang marria raja. Adong na deba laos di aula manang di gedung dipatupa ulaon martongo raja manang marria raja, alai adong do na mangulahonsa di bagas ni parboru manang paranak, saguru tu situasi dohot kondisi ni hasuhuton do i.

Sungkun-sungkun tu hita, beha molo dung sidung partumpolon langsung dipatupa ulaon marhata sinamot manang didok pudun saut. Alana di tingki i, nunga hira lengkap undangan sian angka tutur, songoni sian horong ni hula-hula dohot tulang. Alai margeser (berubah) ma muse ari (tingki) na martonggo raja manang marria raja.

Nunga adong di nahumaliangna on mangulahon ulaon marhata sinamot (pudun saut) dung sidung acara partumpolon, alai saguru ma i tu dos ni roha ni hasuhuton paranak dohot parboru.

D. Martonggo Raja – Marria Raja

Molo didok martonggo raja manang marria raja, na marlapatan do i mangido pangurupion, panuturion di angka na mardongan tubu, boru, bere, dongan sahuta, molo marulaon pamulihon boru manang pangolihon anak. Disubut jala dibuat suhut do roha ni angka tutur asa rade jala dohot nasida berpartisipasi di ulaon I hombar tu ruhut-ruhut ni paradaton, jala hira di tingki on ma dibagihon (didistribusihon) undangan tu angka tutur. Dipatupa hasuhuton di si sipanganon. Jala molo tung adong pe dipatupa di si tudu-tudu ni sipanganon hira jambar ni adopan (jambar bersama) do i. Di tingki on ma sude dihatai angka persiapan ulaon, Raja Parhata, dohot angka na porlu di ulaon i jala ise namangulahon (pembagian tugas).

Pinatorang ma jolo saotik taringot tu pangantusion martonggo raja dohot marria raja. Molo di ulaon alap jual â“lapatanna ulaon di alaman ni parboru– pihak parboru ma na mambahen martonggo raja, di paranak marria raja. Sebalikna, molo di pihak paranak ulaon (taruhon jual), dipamasa paranak ma ulaon martonggo raja, jala parboru mambaen marria raja.

E. Marhata Sinamot

Marhata sinamot, i ma puncak ni ulaon paradaton di na pamulihon boru manang pangolihon anak. Angka rumang dohot pangkataion di ulaon i dipatupa do di buku on songon pegangan di hita. Namarhata sinamot di buku on ima namarhata sinamot na dipasada dohot pesta unjuk dung sidung pamasu-masuon sian gareja, songon naung somal taida jala taulahon di Jakarta dohot nahumaliangna.

Nian godang do angka sungkun-sungkun taringot tu ulaon na marhata sinamot nadipasada dohot pesta unjuk. Sipata lucu manang erget di bagasan roha, molo nirimangan jala piningkiran ruhut-ruhut ni ulaon paradaton i. Misalna, pengantin nunga dipasu-pasu resmi di gareja, ruhut jambar dohot ruhut paradaton nunga adong naung mardalan, hape so marhata sinamot dope. Namarhusip (mangarang-rangi) ndang na marhata sinamot dope. Alai, gabe sada keputusan dos ni roha ni parboru dohot paranak do i siboanonna di na marhata sinamot.

Nian muse molo tarimangi do rohanta, gabe songon sandiwara nama angka panghataion di na marhata sinamot i. Alana, sude ruhut dohot rumang ni angka ulaon nunga sian dos ni roha ni parboru dohot paranak. Molo tung pe mardalan pinggan panungkunan jala masitariasan angka panghataion, songon na pahantushon nama i jala asa tung tangkas dibege angka tutur loloan natorop, lumobi sian angka hula-hula dohot angka tulang ni parboru dohot paranak. Hombar tu si, sangat berperan ma di son parhata (parsinabul) ni kedua pihak asa mangolu jala uli tarida angka ruhut ni panghataion, songon i di angka elek jala somba maradophon hula-hula dohot tulang, manat di namardongan tubu, dohot di angka ruhut ni partuturan.

F. Sibuha-buhai

Ulaon sibuha-buhai ima naparjolo diulahon di manogot ni ari pesta (unjuk), baik di ulaon alap jual manang taruhon jual. Jala tangkas do i dihatai/disepakati parboru dohot paranak di tingki na marhusip. Ulaon adat do on jala tangkas do diboan paranak sipanganon namarsaudara tu bagas ni parboru. Songon i sian parboru dipatupa do dekke di si jala tangkas dihatahon dohot dipasahat tu paranak. Sibuha-buhai dipatupa sogot manogot i andorang so borhat tu gareja jala mangido tangiang tu Tuhanta asa tiur-tiur ulaon i, suang songon i do di angka na mamuhai partuturon asa gabe jala horas-horas muse, songon hata ni natua-tua namandok:

Sinuan bulu sibahen nalas

Sinuan partuturon sibahen nagabe jala horas

Di ulaon sibuha-buhai on biasana suhut parboru mangalehon upa-upa tu boru dohot calon helana, marhite sipanganon dohot dekke di ginjang ni pinggan pasu, namarlapatan asa gabe sada uduran, sada pingkiran, sada keluarga na denggan nasida, si sada roha di keluarga nasida muse, jala biasana inang ni boru muli do pasahathon i.

G. Paulak Une dohot Maningkir Tangga

Molo didok paulak une, ima nahombar tu ulaon sadari, jala mardalan do adat-paradaton di son. Dipatupa paranak do sipanganon laho pasahatonna tu parboru. Songon i sian parboru, dipatupa do dekke dohot boras sipir ni tondi sipasahaton-na tu paranak. Ima boanon nasida tu bagas na be. Alai porlu do botoon jala ingotonta, andorang so ulaon napaulak une, jolo mardalan do olop-olop dohot namarhata sigabe-gabe.

Paulak une on ma hira pangujungi ni ulaon di ulaon unjuk nasomal dipatupa di tingki on. Jala muse somal do diulaon on mardalan upa panaru didok, napinasahat ni paranak tu boru ni parboru, suang songon i molo adong angka hepeng pasituak natonggi sian paranak tu natua-tua ni parboru.

Na porlu sibotoon dohot siingoton di ulaon adat paradaton ulaon sadari i ma paulak une manang maningkir tangga i ma:

1. Molo ulaon alap jual (ulaon di parboru) ulaon sadari digoari ma i paulak une,

2. Molo ulaon taruhon jual (ulaon di paranak) ulaon sadari digoari ma i maningkir tangga.

SAONARI MASUK MA HITA TU

Ruhut–ruhut Paradaton


Patokan dan aturan adat adalah acuan atau cerminan untuk melaksanakan adat didalam sukacita maupun dukacita yang pelaksanaannya harus didasarkan pada falsafah “ DALIHAN NATOLU “ serta memperhatikan nasihat nenek moyang ( Poda Ni Ompunta)

* Jolo diseat hata asa diseat raut

* Sidapot solup do na ro

* Aek Godang tu aek laut, dos ni roha nasaut

Naparjolo

1. Pada acara pesta perkawinan yang mutlak (martohonan) suhi ni ampang ñaopat :

a. Pihak paranak (pengantin lelaki) yang menerima ulos :

1. Ulos Pansamot : Orang tua pengantin

2. Ulos Paramaan : Abang / adik Orangtua Pengantin

3. Ulos Todoan : Abang / adik Ompung Suhut Pengantin

4. Ulos Sihunti Ampang : Saudara (Ito) atau Namboru Pengantin

b. Pihak Parboru (pengantin perempuan) yang terima sinamot :

1. Sijalo Bara / Paramai : Abang / adik pengantin

2. Sijalo Upa Tulang : Tulang pengantin

3. Sijalo Todoan : Abang / adik Ompung Suhut Pengantin atau

Simandokhon Ito pengantin *(sesuai Hasuhuton&Tonggo Raja).

4. Sijalo Upa Pariban : Kakak atau Namboru Pengantin

c. Pelaksanaan:

1. Ulos Hela diberikan setelah Ulos Pansamot.

2. Sijalo Paramai diberikan setelah sinamot nagok diterima Suhut Parboru.

2. Ditikki acara Adat Perkawinan yang harus diperhatikan :

a. Tintin marangkup diberikan kepada Tulang Pengantin pria, bila perkawinan dengan

Pariban Kandung (Boru Tulang), tidak ada Tintin Marangkup.

b. Jumlah Tintin Marangkup, sesuai kesepakatan demikian Panandaion bila ada.

c. Ulos yang diturunkan (tambahan) tidak boleh melebihi tanggungan Parboro.

d. Uang Pinggan Panungpunan, disesuaikan dengan besarnya Sinamot.

e. Undangan pada acara adat Boru Pakpahan atau Bere Pakpahan, suhu – suhu Ompu yang menerima Sinamot / Tintin Marangkup / Upa Tulang , wajib mangappehon ulos Herbang, boi do manumpahi, mangida sian harorona,,contoh namarpariban biasana manumpahi ma

PARJAMBARAN DI ACARA ADAT PESTA PERKAWINAN, PANJUHUTI-NA PINAHAN / SIGAGAT DUHUT.


a. Pangolihon anak :

- Molo alap jual : Parjambaran Sidapot Solup na Ro

- Molo Taruhon Jual :

1. Osang Hippal diparanak, untuk diberikan kepada hula-hula (Sijalo Tintin Marangkup), ihur-ihur (Upa Suhut) diparanak Jala dibaen mai Ulak Tandok tu Parboru,

2. Somba – somba dohot soit dibagi dua dohot parngingian (kiri) di Paranak :

3. Somba – somba tu Horong Hula-hula dohot Tulang Rorobot.

4. Soit tu Horong Dongan Tubu, Pariban, Ale-ale, Dongan Sahuta, dll.

5. Parngingian / Parsanggulan boru Boru /Bere.dll


b. Pamuli Boru :

- Molo Taruhon Jual : Parjambaran Sidapot Solup na Ro.

- Molo Taruhon Jual :

1. Osang hippal di Parboru untuk diberikan ke Hula-hula dan Tulang Rorobot.

2. Ihur – ihur (Upa Suhut) di Parboru tu Hasuhuton

3. Somba – somba dohot Soit dibagi dua dohot parngingian(kanan) di Parboru :

1. Somba –somba tu Horong Hula-huladohot Tulang Rorobot.

2. Soit tu Horong Dongan Tubu, Pariban, Ale – ale, Dongan Sahuta, dll.

3. Parsanggulan / Parngingian tu Boru / Bere.

PARJAMBARA ( DI HUMBANG )

A. NAMARMIAK-MIAK (PINAHAN LOBU)

1. Osang-osang

2. Parngingian

3. Haliang

4. Somba-somba

5. Soit

6. Ihur-ihur/Upa Suhut

B. SIGAGAT DUHUT


1. Uluna/Sipitu dai (Tanduk namarngingi dohot osang)

2. Panamboli

3. Pangalapa/Pultahan

4. Panambak/Sasap

5. Ungkapan

6. Gonting

7. Upa Suhut / Ihur-ihur

8. Tanggalan Rungkung

9. Tulan Bona : paha belakang

10. Tulan Tombuk

11. Somaba-somba Siranga

12. Somaba-somba Nagok

13. Tulan

14. Botohon

15. Ronsangan

16. Soit Nagodang

17. Bonian Tondi

18. Sitoho-toho

19. Pohu

20. Sohe/Tanggo-tanggo


HATORANGAN

PARJAMBARAN SIDAPOT SOLU DO NA RO

Dekke sian Parboru tu Hasuhutan Paranak

molo adong na hurang,boi do di patupa muse, maklum ma poso dope au amang/inang lae ito/ amangboru, namboru.

Lanjutan Mengenal ADAT dan Ulos Batak

RINGGIT PANUNGKUNON

Parjuhut do manontuhon Panungkunan, molo sitingko tanduk parjuhut si tot ni pansa ma ringgit panunghunan (marojahan tu bilangan opat) opat ribu, opat pulu ribu, digoari do i antaran na bidang, lobuan na godang. Molo sisemet imbulu parjuhut si tiang ni langgatan (marojahan tubilangan tolu, tolu ribu, tolu pulu ribu, dst). Molo lomuk parjuhut silanggatan (marojahan sada) do ringgit panungkunan. Songon i ma ruhut ni ringgit panunghunan di ulahon angka ompu na parjolo, alai ianggo na masa sinuaeng on gabe dipados nama sude ndang martanda be siulaon, jala didok natua-tua, na hot di ruhut ma i mardosdos songon simarunap-unap.

PARDALAN NI ULOS HEMBANG
DOHOT RUHUTNA

Dung sidung mangampu paranak, ipe asa dipasahat jambar todoan suhi ni ampang na opat tu na tinogihon ni Parboru. Dung i pe asa padalan parulosan. Di tingki angka ompu na parjolo i, jumolo do dipasahat ULOS SAMPETUA (haen marulu), i ma na ginoaranna sisaonari on ulos hela. Dirajumi roha, alana unjuk i do umbahen adong siulaon (pesta), i pe asa mardalan ulos pansamot dohot angka ulos na marudut.

Jot-jot do gabe marsalisi pangkataion ni paranak dohot parboru hinorhon ni ulos hembang, ala so masiantusan hasuhuton na dua. Hea do binege didok parboru; molo nasa i torop ni sijalo todoan sian suhut parboru, laos nasa i do nang sijalo ulos sian paranak. Ndang adong parimbangan ni sijalo todoan dohot ulos hembang. Todoan: Suhi ni ampang na opat, tinogi ni parboru do sijalo i.

ULOS HEMBANG

Ulos hembang, holan dongan tubu dohot boru ni suhut paranak do manjalosa. Marsiboloni do partuturon, molo na bolon ni partubu do suhut paranak, jala sitorop parmoruan tontu godang do sialopan jala tupa nunga dipanjalohon suhut paranak alopan i. Molo anak sasada do na marunjuk, sude ruhut naung pinatipak mangihuthon aturan ni marsasaompu mardalan nama i, unang gabe patubu sarita mangihuthon adat pinaojak ni ompunta. Asing ni ulos sampe tua sampulu bagian bolon na i ulos hembang na porlu madalan ima:

1. Ulos Pansamot (natoras ni pangoli)
2. Ulos Pangamai (amang uda/amang tua ni pangoli)
3. Ulos Panggokhon (haha ni pangoli)
4. Ulos Sihunti ampang (iboto ni pangoli)
5. Ulos Parorot (namboru ni pangoli)
6. Ulos Pangkiro
7. Ulos Pangkodi
8. Ulos Pargomgom
9. Ulos Sahala
10. Ulos tu boru

ULOS PANSAMOT

Molo lomuk do parjuhut, olat ni ragi hotang, sibolang, bolean do ulos pansamot. Molo sisemet imbulu manang dorbia parjuhut, nunga boi panodo ni paranak ulos pansamot, jala dipahombar tu hatuaonna.

ULOS PANGAMAI

Namargoar ulos pangamai, sada do i jala tangkas do i sian dos ni roha ni paranak dohot haha anggina.
Molo adong lima anak ni suhut paranak naung marhasohotan haha ni na marunjuk, siparadeon do opat nai ulos asing ni ulos panggonghon.
Molo lima sabutuha suhut paranak siparadeon do opat nai tu haha anggina na opat i. Molo lima sabutuha natoras ni suhut paranak siparadeon do ulos lima tu amana na lima i, jala molo lima ompungna, siparadeon do lima ulos tu ompungna na lima i.

ULOS TU BORU

Molo lima iboto ni pangoli naung marhasohotan paradeon ma opat nai asing ni ulos sihunti ampang (jual). Molo lima namboruna siparadeon ma opat nai ulos asing ni ulos siparorot. Dunghon ni i, ulos hatopan nama goarna sahat ro di tubu ni ompu mangulahi. Sahat tu opat sundut partuturon ma i.
Adong do hata Batak mandok: ndang jadi ribahon ulosniba ala bolak, ndang jadi gotapon rambu ni ulosniba ala ganjang.
Tua ni salaon, salaon situa-tua
Tua ni halak na torop, torop sabutuha
Molo adong sibagion,
Adong dongan marpardua
Molo adong tahi ni halak
Torop dongan manjua
Lapatanna: I do laba ni halak sitorop-torop, ndang jadi metmetan di paradatan, ruhut na hot do i di habatahon.

ULOS SIHUNTI AMPANG (JUAL)

Ia na margoar ulos sihunti ampang (jual) gabe dua ma di ibana ulos. Sada tutup ni jual i, sadanari sian parboru. Ai ruhut ni adat, boru si hunti jual i do paradehon lomuk dohot indahan na dibagasan jual i. Ido umbahen didok adat: boru tugo tu pangallungan, banta tu harajaon

ULOS PANGKIRO

Pangkiro lapatanna ale-ale na hongkop di pandaraman (sahabat diakrabkan usaha). Najolo jotjotan do i dongan saparripe-ripean di pinahan. Sada hian do dituhor gabe garar pinahan nasida i. Tuhor ni pinahan i ma digadis gabe pangoli ni anak na marunjuk i. Alai adong do i sibolapinang manang sirimba hauma ni paranak. Hauma manang rimba-rimbana i denggan diurus, jala nampuna hauma i pe, ima suhut paranak i dietong pamola pinang i do i songon apala amana tarlumobi di siulaon.

Nuaeng on marragam muse hadomuan ni pandaraman ni suhut paranak dohot anak na marunjuk di angka pangabahan. Jala angka naginoaran i ndang apala sisolhot, tupa do i marga na asing. Alai ndang hea dihalupahon adat angka pambahenan na uli dohot na denggan. Si rajuman do i haha-anggi marhite ngolu siapari, i do umbahen adong digoari ulos i ulos pangkiro goar ni ulos tu nasida. Jala ndang jadi sarita i tu na mardongan tubu, ai tung manangkas do i ala ni palilung.

ULOS PANGKODI

Pangkodi, lapatanna si totas dalan. Ndang masitandaan hian parboru dohot paranak, laos songon i pangoli dohot tu na muli. Alai adong ma na patandahon, gabe masihaholongan be nasida, ujungna gabe tarjadi ma parunjuhon.
Holan patandahon do ibana, jala ndang gabe domu-domu. Molo sian tutur (horong) paranak do Pangkodi, sijalo ulos na hapal do ibana. Alai molo sian horong parboru do, sijalo piso-piso ma ibana. Dipangido parboru do i asa marsiuk, jala ditaruhon parboru hian do hepeng parsiuk. Dijaga suhut parboru dohot paranak do i, na so tupa jadi rugi jala diigil do mandok hata gabe-gabe Raja Pangkodi do i di loloan parunjuhon i.

ULOS PARGOMGOM

Molo tongon dope mangolu apala ompung ni na mangoli, lehonon ni parboru ma ulos tu ompungna i. Mangihuthon ruhut ni adat: Ragi Idup na lehet tonunna do ulos panggomgom.

ULOS SAHALA

Ima ulos hembang tu sibuat goar ni ompu. Ditingki dipampe goar ni ompuna tu ibana najolo, tangkas disahalahon do i. Diontang do raja-raja sian ganup dongan tubu, hula-hula boru, dongan sahuta, dohot raja ni horja, jala dipadalan do upa panggabei. Dipasahat dongan tubu do tu na mamampe goar i Leang Rumbu. Disulangi do na mamape goar i, ala goar ni ompu nama gabe goarna, asa boi dipanggorai na mardongan tubu dohot na hombar tu angka partuturon. Alana tangkas disahalahon bangko-bangko ni sibuat goar dohot bangko ni ompu pambuatan di goar.
Namambahen so apala masa be i nuaengon, ala na so maruhum be jolma, gogo mambuat nama di goar ni ompuna, so pola disahalahon be manang dipartutuaekhon. I do umbahen adong sibuat goar gabe baot-baoton. Nang pe goar ni raja na tarbarita diampehon tu ibana, ala so tangkas disahalahon raja gabe olo do ndang tarteasa.

ULOS SIGOHI RAMBUAN

Ulos sigohi rambuan, ima angka ulos na nilehon ni tutur na tinogihon ni parboru. Boi do pasahaton ulos sigohi rambuan tu natoras ni na muli andorang so pesta unjuk, boi do i lompit. Sigohi rambuan, ndang apala ingkon sai ulos i, boi do i angka barang na asing na ringkot di na mamungka parsaripeon i.
Angka silehon ulos sigohi rambuan pe ingkon botoon do ruhut, unang ala adong hepengna gabe ditindii ulos ni hasuhuton dohot suhut paidua. Ai na pailahon hasuhuton bolon do dirajumi i. Ala nuaeng on ndang dilului be ruhut, gabe didok ma ulos holong. Hata holong godang dope sipingkiran, holong marparbuat, holong marpanghait, holong marpanggoit, holong marpangansi, holong-holong bodat. Marragam do hata Batak taringot tu holong, ala mora do hata Batak.
Nuaeng on dung dipasahat angka tutur na tinogihon ni parboru ulos sigohi rambuan tu na marunjuk, dipapungu ma i muse huhut dilompiti gabe dipasahat ma tu parboru asa panguloshonon ni parboru tu tutur ni paranak. Gabe jebu ma berengon ni na mangantusi ruhut. Tu parumaenna do disahalahon ulos, hape gabe diumpat / dipupusi do i sian parumaen dilehon tu halak (angka tutur). Ima na ginoaranna ; adat na so marbanggua. Aut sura ro bangso na asing manulingkit adat Batak nunga tung pailahon sisongon i di adat pinungka ni ompunta sijolo-jolo tubu.

RUHUT SIINGOTON

Mangampehon ulos ndang jadi sumbarang. Jambar purnama do tinujuna (terang benderang). Asa pasahathon ulos hembang ingkon do purnama raja, unang hadoaton manghatahon, ai so apala holan ulos i pinarsinta ni na manjalosa, hata panggabean i do dohot pasu-pasuan. Ai godang do ulos dipartiga-tiga jala lomo mamillit, alai ndang na ni rajahon.
Pasahathon ulos-ulos pe, ima na ginoaran tonun sadari (hepeng) ingkon dongan tubu ni parboru do pasahat i, ndang jadi suruonna boruna manang paribanna pasahathon. Ai nang pe marulos tonun sadari na manjalosa jambar purnama do i umbahen dijalo, jadi ingkon tangkas dongan tubu ni parboru do pasahathon.

Opat do ulos na marboho di ulaon unjuk:
1. Ulos Sampetua (sian pangintubu di na muli)
2. Ulos Sampuborna (sian mangtuana/amanguda ni na muli)
3. Ulos Sabin Maligas (sian namboru ni na muli)
4. Ulos Hembangtua (sian tulang ni na muli)

Sude silehon ulos na tolunai asing ni silehon ulos sampetua (pangintubu) ingkon tangkas do dihatai todoanna.
Naginoaran ulos sampetua dohot ulos tu suhi ni ampang na opat ingkon tangkas do i siuloshonon ni parboru pangintubu, ndang dipawakilhon dope i jala holan di tingki ulaon pesta unjuk do digoari Ulos Sampe Tua. Manjalo jambar purnama unang dilangkai hepeng sisolhot. Mangihuthon adapt, molo pogos si solhot i pogos ni iba do i. Ndang tama langkaan ni hepeng hapogosonna i asa gabe jala saur matua anak na bisuk.

Agia boha pe denggan ni parale-aleon dohot pardonganon tu dongan na sapandaraman dohot na sapangabahan, ndang jadi ginjangan ni ulosna ulos ni iboto manang haha ni na marunjuk.

ULAON DI NA MONDING

Ulaon na Monding (meniggal dunia), ulos namardalan tingkat kematian :

1. Na monding usia anak-anak (dakdanak)sampai usia berkeluarga ( namagodang):

a. Anak-anak (dakdanak) contoh boru Pakpahan Remaja dope : Lampin manang Saput sian natorasna.

b. Remaja / naposo bulung contoh Marga Pakpahan: Saput sian Tulang-na.

c. dang adong acara adat


2. na monding Suami / Isteri :

a. ulaon ditottuhon ditikki Parrapoton manang didok goarna Tonggo Raja.

b. Ulos Saput / Tutup Batang Suami sian Tulang-na, Ulos Tujung/ Sampetua Istri sian Hula – hula.

c. Ulos Saput / Tutup Batang Istri dari Hula – hula, Ulos Tujung/ Sampetua Suami sian Tulangna.

d. Parpeakni Ulaon : Saput jumolo, baruTujung (berubah sesuai kondisi).

e. Parpeakni ulaon namonding Sarimatua, dung mulak sian na manuan/udean manang makam, baru Buka Tujung, di namanjolo Tujung dope.

f. parpeak ulaon Saurmatua, dung mulak sian na manuan/udean manang makam baru Buka Hombung.

g. baoa monding, Tulangna Siungkap Hombung; borua monding, Hula-hulanama sibukka hombung.

Nb: molo adong nahurang, manganju ma hamu ai poso dope au,, namarsiajar dope.. mauliate horas

RAGAM NI HATA BATAK DOHOT PANGALAPATION

HELA SONDUHAN

Pinatorang majolo samborhos taringot tu hela sonduhan. Naginoaranna hela sonduhan, i ma sada baoa na sai tong-tong burju mangurupi sada ripe (keluarga) jala parroha tobok, haposan di parripeon i (keluarga i). Disuru ibana marmahan horbo, pinarmahanna

sopar jala gabe hauma naniulana. Tung sura laho induk somangna i (majikan) marhuta sada, amanta i dohot inanta i, ndang adong nahurang dipangulaonna, sude do renta dibahen angka siulaon hinorhon ni hinaburju dohot hinabengetna. Somalna, anak sorang sian angka jolma nahurang hinaburju dohot hinabenget ni anak somang (pangurupi) napinatorang dison, ndang na manggadis gogo. Ala hinaburju ni anak somangna i, tubu ma roha ni induk somangna marhelahon ibana. Jala mamereng sude panglaho dohot pambahenon nauli, gabe maroha naunduk (mangunduk) ma boru ni induk somangna i, manjak hon baoa i gabe sinodukna.

Dipio manang digokhon natoras ni boru i ma dongan sabutuhana laho paborhat boruna i dohot helana asa dipahuta boruna i tu huta ni paranak. Sude nasa namosok (biaya) dituhuk parboru do i, alai ulaon dijabu ma dipatupa (ndang marantaran na bidang marlobuan nagodang). Diparulosi parboru ma helana dohot boruna, i ma naginoaranna ulos sampe tua paboahon dohot pabotohon tu dongan sabutuhana naung sah anak somangna i gabe helana.
Dongan sabutuha naginoaran olat ni ompu martinodohon do, dungkon diginjangna i digoari ma dongan tubu.
Digoari do ulaon sisongon i ulaon manurun, ala sude (namosok) dituhuk manang dituruni parboru. Aut ro sungkun:?sungkun ni natorop dohot pangalambungi, ai boasa pangula-ulana i manang anak somangna i gabe diparhela? I ma nidok ni hata umpama;

Aek na marhalisung tu aek na marhutobung; Tinogu ni palilung roha gabe tarjollung.

BORU AMPUAN
Marragam do sialana umbahen diampu boruna, naginoaran boru ampuan. Mangampu lapatanna manjakhon di ampuan, abingan. Paampuhon, paojakhon. Hatorangan najempek: Dipamuli (dipahuta) ma boruna tu marga ni halak, umpamana tu marga Pakpahan. Nunga dipatupa ulaon unjuk, alai olo do ala hurang pandaraman ni hela dohot boruna di huta ni marga Pakpahan. Disada tingki ro ma simatuana i mangebati huta ni helana, dibereng ma pangabahan ni helana songon na humunurang, hape di hutana bidang dope tano siulaon dohot angka pandaraman. Gabe didok simatuana i ma; “Di hutanami ma hamu marhuta ai dumenggan do pandaramanmuna di hutanami, adong muse dope tano manang hauma siulaonmuna. Tung mamola pinang pe hamu nungga dumenggan adong dalan hangoluanmuna”, ninnama. Gabe marhuta di huta ni simatuana ma ibana, i ma naginoaranna boru ampuan.

Napaduahon; olo do adong manang piga anak ni sada ama ndang tinggal dihuta, laho mangalului jampalan na lumomak (peningkatan hidup). Gabe marhuta di luat ni halak ma angka anakna i. Disada tingki marpungu ma pomparan ni natua tuana i anak dohot boru paurmaen dohot hela. Dibereng nasida mangaradoti angka arta natinggal dihuta dohot arta dibalian, songon i muse diangka ulaon namarragam pesta dohot ulaon naasing isara ni indahan liatan dohot ulaon odoran. Asa adong mangurupi natua-tua ni nasida manang diampuan ni hula-hulana. Nang pangidoan ni sijolo-jolo tubu di tonggona dipangidohon do sai tubu anak sipungka parik na so ra masursur, sijaga pintu julu siramoti pintu jae, natau sundung natau asang-asang manang gok dope akka namarlapatan tusi.

MAHIANDU
Naginoaranna namahiandu, i ma jolma naro tu sada huta ala ni porsuk ni parngoluan di hutana (hidup menderita). Laho ma ibana manopot huta ni halak naso adong hadomuan ni partuturan tu nampuna huta i, tusi ma ibana manandehon sigena (menompang hidup). I do umbahen adong hata Batak mandok; “unang sandehon sigem tu hau naranggason”, lapatanna unang laho iba manompang ngolu tu dongan nahurang. Paduahon, unang pinarguruhon ruhut dohot adat tu na so umboto adat dohot ruhut, ai ndang dapotan iba sian i.
Manat do angka ompu naparjolo, dibahen do parjabuan ni namahiandu molo ro tusada huta alai martiang bulu do jabuna dibahen dohot dingding topas bulu dohot tarup ramba. Ndang dibahen jabu ni i martarup hadudu lumobi tarup ijuk. Sada patik do i diparhutaan patandahon ndang ala na adong partuturon manang ala ni hela ibana umbahen na ro tu huta i, holan namangalului ngolu siapari do ibana. Olo do mahiandu disada sada huta martolu taon, marlima taon, dungi pinda ma muse ibana tu huta na asing, tong mahiandu di huta i ibana mangurupi angka ni pangisi ni huta i. Ndang mardia imbar pangisi ni huta i diangka ulaon molo burju do jolma namahiandu na ro tu huta, dilehon do porlak porlakna, alai ndang diloas i manuan hau namarparbue dohot naboi bahen parhau (tanaman keras). Molo marujung ngolu ni halak namahiandu di sada huta pulik do dibahen udeanna, ndang dipadomu i tu parbandaan torop (kuburan umum). Ndang ala ni kasta i umbahen na dibahen angka natua-tua sisongon i. Dirajumi roha ni angka natua-tua do asa marpaniha, lapatanna panaekhon ma nian ngolu ni angka ianakhon ni jolma namahiandu.

HINOMIT/NAHINOMIT
Adong do nahurang mangalapathon goar nahinomit. Boru manang pamoruan pe i, marhuta di huta hi hula-hulana ndang nahinomit goar ni i. Hula-hula pe adong do marhuta di huta ni pamoruan tong do ndang nahinomit i, ai manggorahon jambar pohu do huta tu pamoruan dohot tu hula-hulana. Tung dilehon pe sian jambar i tu nahinomit dohot tu namahiandu silehon-lehon do goarna .
Hatorangan najempek: adong ma di sada huta raja namora jala natarbonggal, pangabahan nabidang, parjampalan nalomak. Asa adong dongan bahen pangurupi di ibana mangaramoti artana, dilului ibana donganna mangaramoti artana i. Dipillit ibana ma baoa naboi sipangasanghonon, isara ni parmusuon dohot pargolat-golatan. Dipangolihon do hinomitna i, tu boru ni marga na asing asa unang gabe margoar ibana muse boru ampuan. Dipatongon, parjabuanna tartungkan harbangan, molo adong jolma ro tuhuta i ibana ma parjolo dapot, jala ibana ma parjolo mangaroi jolma naro i. Molo barita nadenggan do harorona, ibana ma jumolo padas hata tu raja ni huta i.
Taringot turuhut ni parhutaon dohot parjabuan sappe tu ruhut ni nahinomit dohot namahiandu, diruhut parjabuan, holan paboahon hinaimbar ni harorona do. Olo do marsundut nahinomit di sada huta asal ma denggan palilung dohot pambahenanna.

MAISOLAT
Molo naginoaranna maisolat, i ma namanopang tu jabu ni dongan na sahuta paima di pature jabuna. Maisolat, lapatan na manompang satongkin, dang sigarar ongkos ni jabu namangingani jabu molo maisolat do ibana dijabu i. Halak nabaru marhasohotan pe boi do dipajae natorasna tu jabu paisolatan paima dipature balebalena, alai molo tu jabu ni ompungna do anak napinajae ndang digoari i maisolat. Marsajabu do didok manang sajabu dohot ompung na, ndang mardongan sajabu, ai nanidok na mardongan sajabu namardongan saripe do i. (suami istri). Molo didok dongan sajabu ni ama ni adui, i ma paboahon tunggane boru ni amaniadui. Molo didok parhalangulu ni nai adui, i ma paboahon tunggane doli nai adui.
Alai molo dung holang, nunga diginjang ni ompu martinodohon jabu naniingananna i, i pe asa digoari paisolatan (maisolat). Molo adong tiris tarup ni jabu paisolatan manang dingding sisolatan, ndang pola sipaboaon ni namangingani jabu i tu nampuna jabu, tung disoloti ibana pe, ruhut na hot do i molo niinganan sada jabu, boi do i diparetonghon tu parjabu. Molo marsadajabu pe anak manjae dohot ompungna, masitutung tataringna do didok nangpe sada tataring. I do umbahen didok marhudon panjaean martalaga olat-olat, adong batas-batas ni namarsadajabu.

BORU NAGOJONG
Ia naginoaranna boru nagojong, ima naung adong marlima sundut dihuta ni hula-hula, nasai tongtong hongkop diangka ragam ni pambahenan mangkhorhon hinauli dohot hinadengga ni na marhulahula-marboru. Hulahulana pe panambornambori do di ulaon ni pamoruonna jala pamoruan mambahen hinaiang di hula-hulana. Molo dung adong marlima sundut pamoruan di huta ni hula-hulana jala nunga dibereng raja naung boi dinasida raja parsinabul, adong panambori huhut torop pomparan ni boru i, ipe asa dilehon manang diampehon tu nasida boru nagojong. Dilehon hula-hulana i ma parhutaan ni pamoruanna. Diparik do huta nasida i, jala disuan do hau dohot bulu hombar tu ruhutruhut ni parhutaan di luat i. Disulangi ma angka hulahulana, dipasahat piso-piso manang panombaan ni uhum tu hula-hulana. Diririt ma goar ni huta ni boru nagojong i hombar tu dos ni roha ni namarhula-hula-marboru, i ma naginoaran ni halak Batak Ruduk Huta. Somalna nabinereng, lumban do dibahen goar ni huta nasida. Boi do lumban goar ni ompu, boi do lumban marga, adong mambahen contoh lumban ginabean, ala digabehon hulahulana parhutan nasida i.
Molo adong ulaon horja diluat i nunga sijalo jambar pultahan boru najogong, sijalo panambori do partubu ni horja i manang huta i. Boru najogong manjujung baringinna (otonom) do diparadaton.

Adong do disada huta manang luat naung timbo sundut ni pamoruan dihuta ni hulahulana. Tung adong pe sian nasida torop marhaha maranggi pintor laho tu pangarantoan, gabe tinggal ma di huta ni hulahulana i nasida maropat ripe, ndang diparboru nagojongkon ala dietong raja do ndang suman boru nagojong molo so adong raja parsinabulna dohot sapanamborna. Tung dilehon pe parhaumaan dohot parjabuan ni nasida, ala adat do di halak Batak molo diampuan ni hulahula boruna ingkon do lehonon parjabuan dohot parhaumaan, i ma naginoaran na boru napinajae, lapatanna, marharoroan sian hulahulana panjaeanna.
Adong namandok, molo binereng arsamna dohot sampilpil, songon i muse angka suman tusi namargoar duhut, sarupa do berengon. Lumobi muse didok muba huta hape molo pinarrohahon huta dohot huta holan parik do holang holangna, hauma manang dalan. Pintor muba do paradatan disi ?. Mangihuthon hatorangan ni natuatua naboi ditomu roha, di loloan parbiusan do i dirangrangi huhut dirimangi, ai ndang na lomo-lomo ni sahuta paojakhon paradatan dohot parjambaran, Alai molo asing parbiusana ipe asa adong muba paradatanna, i pe molo pajonok do parbinsaran ni sadasada bius, dohot bius najumonok, jumonok do paradatonna dohot parjambaranna. Alai nunga tung mansai leleng na so adong be hea dipatupa loloan parbiusan, holan holan goarna nama na tabege. Tung adong penuaeng on naginoaran Tongo Bius, holan di loloan nama tabege, ndang na loloan parbiusan i.

Songon i majolo sinurathon samborhos sian ugari ni halak Batak Toba. Molo tung adong pasintak patebur songon sabe-sabe ni na hurang malo, pauk-pauk hudali pago-pago tarugi natading taulahi, nasega tapauli.

Horas tondi madingin pir tondi matogu

Lapatan ni hata 2

5. UDOAN:

Ima hata napaboahon haporsuhon. Molo didok haporsuhon i ma sitaonon na umborat. Di Bahasa Indonesia didok penderitaan luar biasa. Langka diderita manusia. Deba sian hata udoan i, sinurathondo dison:

Sinuruk simarombur
Di tingki ngali ni ari
Taonon nama sudena i
Nunga ro soroni ari

Nunga tunduk baoadi
Songon lombu jailon i
Songon anak ni manuk
Nasiok-siok i

Ndang be tarrarikkon
Bulusan ma nirogohon
Ndang na tarandungkon
Bulusan ma hinasiphon

Bulan sada bulan dua
Ujung taon bulan hurung
Gabe dongan do malua
Gabe iba do tarhurung

Asa nunga nalnal angka hata sidohonon di antaran nabidang, loloan na godang. Na laos digoari mangajana parunjuhan. Mangajana lapatanna: ulaon las ni roha niadopan ni raja-raja na tarbonggal. Maujana : lapatanna ulaon uju hamatean, dos naung saur matua dohot maulibulung. Ndang talup pajoloon jolma na so tasak martonga ni mangajana dohot maujana, asa renta siulaon, jala sotung mamboan haurahon tu pangisi ni luat. Poda ni sijolo-jolo tubu: Mantat haiangon ni luat do pambahenan ni na pantas marroha, mantat hahaurak ni luat do pambahenan ni na hurang roha.

Pungga lonong do poda i di tonga-tongani Batak Toba. Ala nunga margeleran gabe Raja Pinajolo. Ai tung jolma siparengkelan pe, nunga jotjot niida gabe Raja Pinajolo, proses devide et impera pinatupa ni penjajah, binahen ni Raja Bond Vreeniging.
Angka na saulaon dohot sajambar gabe mabola. Masa ma manoro jambar ni partubu nametmet, dohot na masipaduruan di ulaon. Angka bala gea di luat, gabe i nama pajolo dirina. Gabe godang ma mangihut-ihut songon simalolong na hansit, mambahen patik, adat dohot uhum mandaodao.

6.UMPAMA NI PANGANDUNG:

Ima najotjot binege di tingki masa sitaonon dinamatean. Halak namalo mangandung jotjotan do marhite angka umpama diandunghon. Nang pe so haru marrupahon ardang i digoari do umpama ni pangandung. Tudosana;

Nunga songon jarojak tarunjal
Songon tandiang hapuloan
Binahen ni sitaonon
Na so ada tudosan

Nunga tunduk
Songon lombu jailon
Songon anak ni manuk
Na so tumanda eatan

Jagaran hundul
Songon panghulhulan
Jagaran jongjong
Songon pangunggasan

Sungkot so na ginjang ahu
Ponjot so nabolon i
Aut binahen ni ginjanghu
Boi do paunduhonhi
Aut binahen ni bolonhu
Boi do pajorbingonhi
Ponjot ma pangarohaingki
Di si ulubalangari

Molo tajaha manang tabege angka umpama ni pangandung, gumodang do diandunghon ponjot ni sitaononna. Binoto do parsorion ni halak Batak sian hata ni andungna. Najolo masa do dapotan upa pangandung.
Hatoranganna: Adong ma di sada huta natua-tua nagabe jala namora, didok ibana tu angka namalo mangandung, andunghon ma jolo hubege dohot dibege angka dongan taringot parsorianhu dohot tutur ngolungku. Molo hona do tu roha ni natua-tua i dohot angka naumbegesa, dapotan ma ibana upa pangandung. Somalna di tingki sahit matua do masa sisongon i (sahit panggir-giron).

7. UMPAMA NI AMPANGARDANG:

Ardang bahasa Indonesiana, sanjak. Alai molo digoari umpama ni ampangardang, palengen-lengen pinggol, patabo-tabo begeon do i. Somalna halak parende do jotjotan dohot pangaririt naginoaranna ampangardang. Ampa (bijak), alai unang adong ardang natarsubang. Asa boi dibege na marbao. Nunga adong sinurathon di jolo umpama ni ampangardang, alai tinambaanma jolo samborhos nai.

Bulung hariara
Marpitor-pitor ho naarian
Boru ni datulang, sian dia ho narian

Ndada sian dia, sian pansur paridian
Paias-ias bohi mandapothon si pariban

Naung sampulu pitu
Jumadi sampulu dua
Boruni datulang
Beta hita mangalua
Lua-lua sadari
Bahen hita muba-uba
Riburpe onan pasar
Rumiburan hita nadua

Ansingsing ansising
Manang imbalo-imbalo
Padenggan parhundulmu
Nunga ro manopot ho

Nunga limut-limuton
Pansur so pinaridian
Nunga lungun-lungunan
Si boru so pinangkulingan

Angka si songon i ma ginoaranna umpama ni ampangardang, alit tusan alit tuson. Alit maralitan ndang tihaan nasida. Molo ardang naonom nari natangkas do i diramu mangihuthon parngoluan ni halak Batak. Ardang nalima nari pinatorang pe di sada buku muse, raksa dohot ruhutna (penjabaran dan penguraian).

BORAS SIPIRNITONDI

Boasa didok halak Batak boras sipirnitondi? Jala sude do boras na gabe sipirnitondi? Hatorangan najempek sian angka natua-tua. Tung godang pe sinamot ni halak (artana), adong horbona, lombuna, serena, dohot artana marragam-ragam, ndang na boi na gabe sipanganon siapari, ingkon jolo gadison do i jala tuhorhononhon tu boras, ala boras do sipanganon na manongtong di halak Batak. Ndang songon angka na asing, boi sagu dohot jagung parbalanjoan nasida. Tung adong pe sampulu solup nari dipeop boras dijabuna nunga hotir roha ni parjabu i, atik tung adong ro angka tutur so sian panagaman manang tompu adong pesta ni angka dongan. Di naujui godangan manduda tangan dope nasida, nang pe naung adong losung aek dohot gumpar.
Dipasuhi nasida do boras botana i, ima muse diosas nasida. Molo adong pesta di halak Batak dibahen ma tu pinggan dipadomu dohot angka donganna songon naung tarsurat ditingki pesta unjuk i. Disahalahon raja do (disahalahon lapatanna ditangianghon tu Mulajadi), ipe asa margoar sipirnitondi. Tung godang pe boras di angka partiga-tiga, ndang digoari dope i sipirnitondi.
Siingoton: Molo manjomput sipirnitondi tu naniupa do parjolo jomputon, alana ibana do umbahen dipatupa ulaon i. Ipe asa tu namanjomput i, dungi disaurhon ma muse tu natorop. I ma namargoar parbue liat-liat asa liat gabe, liat horas.

RUDUK MARGA

Dung sahat Daeng Sumerham dohot tunggane boruna Deang Parujar tu Pulo Sumatera on digoari nasida do pulo i, Pulo Morsasudera. Morsa lapatanna luat naso tumanda api. Sudera lapatanna, jolma na lea, namarimbulu-imbulu. Digoari ma jolma na jinumpanganna i Leso, lapatanna, siasian. Torop do nasida ro sahat tu pulo i na ginoaranna Onang Oning Sumerham, ai namambuat goar ni ompuna do Daeng Sumerham.
Pinatorangma jolo taringot tu Onang Oning:

1. Ompung
2. Bapa (among) dohot inong
3. Anak dohot Boru
4. Nini dohot Nono
5. Ondohondok, indihindik
6. Onang, oning

Jadi molo piningkiran sian tarombo i, boi do botoon torop nasida sahat tu Pulo Sumatera on. Ima gabe naginoaran na halak Batak (Bangso Batak). Parbue ni hau tombak dohot urat natata do sipanganon ni halak Leso i, sabuk sian laklak ni hau do abitna, ramba-ramba do jabuna, dipajok di toru ni hau nabolon. Angka boru-boru nauli ni halak Leso ditangkupi ma i bahen ripe ni nasida, gabe sobu ma parbadaan di Batak tu Batak, holan pagulut-gulut boru ni Leso. Halak Leso pe marhansit ni roha ma deba, ala gogo manangkupi dibahen boruna, maporus ma nasida tu tombak longo-longo.
Unang lam tu sobuna parmusuon di halak Batak ditingki ni Daeng Marajo, i ma Raja Simarimbulu Bosi Paduahon, sude nasa na mambuat boru Leso, asa dipaampuhon be tu hula-hulana, unang rundut, jala sampur partuturon tu halak Leso. Jadi marningot sian i ma sahat tu sadarion molo adong anak ni halak Batak mangalap boru ni jau dipaampuhon tu marga ni hula-hulana. Ima naginoaranna Ruduk Marga

Lapatan hata ii

TINTIN MARANGKUP
Di tingki parunjuhon dipasahat parboru dohot paranak ma jambar ni tulang ni pangoli, adong na manggoari tintin marangkup. Ndang binoto manang sian dia mula ni hata i.

TINTIN
Naginoaran tintin ima sada tanda. Di halak Batak pe masa do tintin situalang. Molo mangaririt najolo anak ni raja, dipatopahon ma tintin na gabe tanda hata. Di dirumbuk ma i tu jari situalang, dung sidung dipasahat ma i tu boru na niriritna i. Angkup ni i dilehon ma hepeng asa adong lehonon ni boru na niriritna i tu donganna sapodoman.
Hata panandaon na ro do i sian hata “tanda”. Ianggo najolo mansai godang do hata panandaon di angka na naeng marunjuk, ima tanda rupa. Dipatupa ma i marhite na pajumpang di dalan, di onan manang di hauma dohot di pargadongan. Tanda sian jabu; ima panghataion di namarbaju dohot doli-doli naung masitomuan. Ditinggalhon doli-doli ma hepeng manang barangna ingot-ingot ni panghataion.

TARINTIN
Tarintin lapatanna partanda. Lapatanna; Adong ma sampulu anak ni manuk ni dongan, pinangido ma sada anak ni manukna i. Molo dilehon, tinarintinan ma pat ni manuk i. Somalna bonang do dibahen tarintin ni manuk i. Molo ro muse na asing mangido anak ni manukna i, ndang todoonna be anak ni manuk i molo naung ditarintini. Molo dung boi sirang anak ni manuk i dialap namanarintinni ma i, jala dilehon ma adatna tu parmanuk i, ima naginoaran na, tobus tarintin.

Ugari ni halak Batak do mandok: Dangka do dupang, amak do rere. Ama do tulang, anak do bere. Bere naginoaran ima baoa tubu ni ibotoniba. Ibebere, ima boru natinubuhon ni ibotoniba. Alai molo manjalohon parjambaran bere baoa i dihorong ni boru do nasida. Jala hatandaanna ndang hea digorahon jambar bere naposo dohot bere natua-tua.

Molo so boi dipangolihon natorasna anakna ala ni pogos dohot na tading maetek, tihas do di tulangna molo so dipangolihon berena. Manang naboru ni ise pe marga na asing dialap berena i, tong do i dietong boru ni tulang, hot do jabu i, hot margulang-gulang, boru ni ise pe nanioli i, hot do i boru ni tulang.

Molo laho mangoli sada doli-doli tu boru ni halak, diboan natorasna do anakna i jumolo tu huta ni tulangna, laho manulangi tulangna i, mardongan indahan nalas dohot marangkup juhut natabo. Ditingki namanulangi tulangna i berena, disi ma dipasahat tu tulangna i tobus ni tarintin marangkup asa digabei tulangna i ibana. Jala diadopi dongan sahuta ni tulang na i do i, songon napatubotohon, ipe asa boi tulangna i martogi di pesta unjuk ni berena. Molo dung dipesta unjuk, sian sinamot najinalo ni simatua ni namarunjuk i do siragihonon na tu tulang ni pangoli jala songon i dope paradaton sampe ditaon 1979-an.

PAINUNDUN
Godang do na sange pangantusion taringot hata painundun Di namasa si nuaeng on gabe tulang ni namangoli do didok painundun. Mangihuthon hatorangan ni angka natua-tua, ndang hea margoar painundun ianggo apala tulangna. Songon hatoranganna; Muli ma sada namarbaju dao sian luat ni natorasna, dijalahi ma di luat hamulianna i marga ni natorasna, manang natorasna i mangalului dongantubuna. Dipasahat natoras ni namuli ma i tu dongan tubuna i, didok: “Ho ma painundun tu borunta on, ai boru ni hahana do boru ni anggina, boru ni anggina do boru ni hahana”, ninna. Jala dipillit do i tu tarombo na sumolhot. Ima na ginoaran Painundun (pengasuh). Dipadenggan do jambar ni upa painundun.
Di sada tingki ro do namarhasohotan i manopot painundun mamboan sipanganon, songon napabotohon tu dongan sahuta dohot dongan tubu ni painundun i, asa boi ibana martogi molo adong siulaon namangihut tu boruna i. Adat na hot do i di Habatahon jala mangalehon ulos do painundun di tingki pesta parunjuhon i. Jala ndang jadi joloan ni ulos sigohi rambuan ulos painundun.

PANANDAON
Masa ma pesta di sada luat, dibagi pande juhut ma jambar. Ala marsigodangi do saotik, pintor ro ma sahalak sian namanjalosa: “Dia do na binahenmon? Apasmu do on, songon na asing pananda-nandam tu ahu”, ninna. Nadeba, marbagi lompan ma parhobas, ala adong do sisolhotna na mangan di pesta i gabe dua hali dilompani hape tu angka na asing dimetmeti lompanna. Gabe hona asup ma si bagi lompan: “Asing ho, manandai ho. Sude do naro on tutur ni suhut on”, ninna.
Panimpulina: Na uli do hata tanda dohot panandaon, mamereng hapeahanna do i, dohot di tingkina. Alai hata ni sijolo-jolo tubu, molo mangalehon jambar hepeng tu hulahula didok nasida do Batu ni sulang lomuk tua dohot somba ni uhum.

PATORTOR PARUMAEN
Nang najolo nunga tibu masa patortor parumaen, ido umbahen adong hata mandok ditomu-tomu ogung dohot dialap ogung. Songon on ma hatorangan ni natua-tua na hot di ruhut: Dung sahat parumaen tu huta ni paranak dijomput natua-tua do sipirnitondi ni parumaen dohot anak ima patandahon naung gabe paniaran ni marga i namarhamuliaan i.
Manortor ma na sahasuhuton dohot anak, parumaen rap dohot soripada ni na sahasuhuton, ima digoari tortor paniaran, jala mambuat tua ni gondang. Dung sidung mambuat tua ni gondang, dipator-tor ma parumaen dohot anak, holan natoras ni pangoli do dohot mangangkupi tortor i mangido gondang manang gonsi. Ditingki patortor parumaen do ro angka tutur mangolopi huhut mangalehon lomuk tua ni namarunjuk; digoari do i muse olop-olop.

Namasa sinuaeng on nunga olo manghihut sude manortor dongan tubu ni hasuhuton, ngap-ngap ma roha ni tutur, ise ma olopanna, ise so olopanna. Molo holan na marunjuk i do diolopi olo adong sarita ni roha ni namardongan tubu, ndang hadosdosan pandaraman ni jolma, songon jari-jari do i marsiganjang-ganjang i. Gabe olo ma gumodang uang pangaluaran uang olop-olop sian tumpak silehononna. Hata Batak mandok unang gumodang napinangpanghon sian nanilompa-lompa.

Dung sidung mambuat tua ni gondang hasuhuton dohot pator-tor parumaen mardalan ma paradaton. Molo mangkuling ogung do, nang ditingki manghatahon pinggan panunghunan sude do i digohi ogung sabangunan. Laos songon i dinalaho pasahathon paruloson rodi sude angka nahombar tu ulaon unjuk i.

Hatorangan najempek; Molo opat manjalo ulos, opat ma jong-jong sian parboru sipasahat ulos i, jolo didok ma hata pasu-pasuan, asa rap manguloshon tu naopat i, jolo dipangidohon namanguloshon do gonsina. Molo pitu manjalo ulos sian boru ni hasuhuton pitu ma jong-jong didok ma hata pasu-pasu, ipe asa rap manguloshon tu napitu i, jala tong-tong do i digohi gonsi-ogung. Songon i ma pardalan ni paradaton molo manghuling ogung agia pe pasahat todoan batu ni sulang, dohot somba ni uhum paranak tu parboru ingkon tong do i digohi ogung.

Molo opat sijalo todoan, opat halak ma pasahathon i sian paranak. Jolo dihatahon ma dungkon i dijalo ma gonsina laos dipasahat ma jambar todoan i. Songon i ma sude ulaon adat namarudut dipesta unjuk i. Dung simpul sude namargoar paradaton, i pe asa digohi raja panggohi tu bona ni hasuhuton. Raja panggohi di ulaon unjuk, sian horong ni parboru do i.

Namasa sinuaeng on molo dipalolo hasuhuton musik ganti ni ogung sabangunan ndang sidung dope didok hata pasu-pasuan nungnga manghuling musik jala didongani parende. Hata Batak mandok, unang niende-endean ulaon namarsintuhu, asa marhantus siulaon (hikmad).

MANGEBANG
Dungkon adong manang piga-piga ari namarhasohotan i pinahuta, diboan simatuana boru ma parumaenna maronan, ima naginoaran mangebang. Dihunti ma lampet dibagasan tandok, asa adong silehon-lehon nasida tu angka dongan dohot tutur napajumpang di dalan dohot di onan, angka tutur na so sanga ro tu pesta i, disi ma dipasahat be siluana ganti ni tumpakna. Di angka naboi, olo do namboruna manuhor pangkean ni inang naposona i, ima sada arga ni ugari ni halak Batak.

Falsafah Batak

Dijolo raja sieahan, dipudi raja sipaimaon

(Hormatan do natua-tua dohot angka raja).

Sada silompa gadong dua silompa ubi,
Sada pe namanghatahon Sudema dapotan Uli.

Pitu batu martindi sada sitaon nadokdok
(Unang maharaphu tu dongan).

Jujur do mula ni bada, bolus do mula ni dame
(Unang sai jujur-jujuri salani dongan, alai bolushon ma).

Siboru buas siboru Bakkara, molo dung puas sae soada mara
(Dame ma).

Sungkunon poda natua-tua, sungkunon gogo naumposo
(Bertanggung-jawab).

UMPASA NI NAPOSO BULUNG. (Buat orang-orang muda)

Jolo tiniktik sanggar laho bahenon huru-huruan,
Jolo sinukkun marga asa binoto partuturan.

Tudia ma luluon da goreng-goreng bahen soban,
Tudia ma luluon da boru Tobing bahen dongan.

Tudia ma luluon da dakka-dakka bahen soban,
Tudia ma luluon da boru Sinaga bahen dongan.

Manuk ni pealangge hotek-hotek laho marpira
Sirang na mar ale-ale, lobianan matean ina.

Silaklak ni andorung tu dakka ni sila-sila,
Ndang iba jumonok-jonok tu naso oroan niba.

Metmet dope sikkoru nungga dihandang-handangi,
Metmet dope si boru nungga ditandang-tandangi.

Torop do bittang di langit, si gara ni api sada do
Torop do si boru nauli, tinodo ni rohakku sasada ho do

Rabba na poso, ndang piga tubuan lata
Hami na poso, ndang piga na umboto hata

UMPASA MANJALO TINTIN MARANGKUP. (Untuk pasangan saat tukar cincin)

Hot pe jabu i, tong doi margulang-gulang
Sian dia pe mangalap boru bere i, tong doi boru ni Tulang.

Sai tong doi lubang nangpe dihukkupi rere,
Sai tong doi boru ni Tulang, manang boru ni ise pei dialap bere.

Bulung namartampuk, bulung ni simarlasuna,
Nunga hujalo hami tintin marangkup,
Dohonon ma hata pasu-pasuna.

Amak do rere, dakka do dupang,
Anak do bere, Amang do Tulang.

Asing do huta Hullang, asing muse do huta Gunung Tua,
Asing do molo tulang, asing muse do molo gabe dung simatua.

UMPASA TU NA BARU MARBAGAS. (Untuk pasangan yang baru menikah)

Dakka ni arirang, peak di tonga onan,
Badan muna naso jadi sirang, tondi mu marsigomgoman.

Giring-giring ma tu gosta-gosta, tu boras ni sikkoru,
Sai tibu ma hamu mangiring-iring, huhut mangompa-ompa anak dohot boru.

Dekke ni sale-sale, dengke ni Simamora,
Tamba ni nagabe, sai tibu ma hamu mamora.

Rimbur ni Pakkat tu rimbur ni Hotang,
Sai tudia pe hamu mangalakka, sai tusima hamu dapot pansamotan.

Sahat-sahat ni solu, sahat ma tu labuan,
Sahat ma hamu leleng mangolu, jala sai di dongani Tuhan.

Sahat solu, sahat di parbinsar ni ari,
Leleng ma hamu mangolu jala di iring-iring Tuhan ganup ari.

Mangula ma pangula, dipasae duhut-duhut
Molo burju marhula-hula, dipadao mara marsundut-sundut.

Ruma ijuk tu ruma gorga,
Sai tubu ma anakmuna na bisuk dohot borumuna na lambok marroha.

Anian ma pagabe tumundalhon sitodoan,
Arimu ma gabe molo marsipaolo-oloan.

Andor hadukka ma patogu-togu lombu,
Sai sarimatua ma hamu sahat tu na patogu-togu pahoppu.

UMPASA MANGAMPU

Bulung ni Taen tu bulung ni Tulan
Ba molo tarbahen, sai topot hamu hami sahali sabulan,

Molo so boi bulung ni tulan, pinomat bulung ni salaon,
Ba molo so boi sahali sabulan, pinomat sahali sataon.

Ni durung si Tuma laos dapot Pora-pora.
Molo mamasu-masu hula-hula mangido sian Tuhan,
Napogos hian iba, boi do gabe mamora.

Songgop si Ruba-ruba tu dakka ni Hapadan,
Angka pasu-pasu na ni lehon muna,
Sai dijangkon tondi ma dohot badan.

Mardakka Jabi-jabi, marbulung ia si Tulan
Angka pasu-pasu na pinasahat muna,
Sai sude mai dipasaut Tuhan.

Naung sampulu sada, jumadi sampulu tolu,
Angka pasu-pasu pinasahat muna,
Sai anggiatma padenggan ngolu-ngolu.

Naung sapulu pitu, jumadi sapulu ualu,
Angka pasu-pasu pinasat muna hula-hula nami,
Diampu hami ma di tonga jabu.

Turtu ninna anduhur, tio ninna lote,
Angka pasu-pasu pinasahat muna,
Sai unang ma muba, unang mose.

Habang pidong sibigo, paihut-ihut bulan,
Saluhut angka na tapangido, sai tibu ma dipasaut Tuhan.

Obuk do jambulan, nidandan ni boru Samara
Pasu-pasu na mardongan tangiang sian hula-hula,
Mambahen marsundut-sundut soada mara.

Tinapu bulung nisabi, baen lompan ni pangula
Sahat ma pasu-pasu na nilehon muna i tu hami,
Sai horas ma nang hamu hula-hula.

Suman tu aek natio do hamu, riong-riong di pinggan pasu,
Hula-hula nabasa do hamu, na girgir mamasu-masu.

AKKA UMPASA NA ASING

Martahuak ma manuk di bungkulan ni ruma,
Horas ma hula-hulana,songoni nang akka boruna.

Simbora ma pulguk, pulguk di lage-lage,
Sai mora ma hita luhut, huhut horas jala gabe.

Hariara madungdung, pilo-pilo na maragar,
Sai tading ma na lungun, ro ma na jagar.

Sinuan bulu sibahen na las,
Tabahen uhum mambahen na horas.

Eme ni Simbolon parasaran ni si borok,
Sai horas-horas ma hita on laos Debata ma na marorot.

Sititik ma sigompa, golang-golang pangarahutna,
Tung so sadia pe naeng tarpatupa, sai anggiat ma godang pinasuna.

Pinasa ni Siantar godang rambu-rambuna,
Tung otik pe hatakki, sai godang ma pinasuna.

Tuat si puti, nakkok sideak,
Ia i na ummuli, ima ta pareak.

Aek godang tu aek laut,
Dos ni roha sibaen na saut.

Napuran tano-tano rangging marsiranggongan,
Badan ta i padao-dao, tondita i marsigomgoman.

Marmutik tabu-tabu mandompakhon mataniari,
Sai hot ma di hamu akka pasu-pasu, laho marhajophon akka na sinari.

Bona ni pinasa, hasakkotan ni jomuran,
Tung aha pe dijama hamu, sai tong ma dalan ni pasu-pasu.

Mandurung di aek Sihoru-horu, manjala di aek Sigura-gura,
Udur ma hamu jala leleng mangolu, hipas matua sonang sora mahua.

Dolok ni Simalungun, tu dolok ni Simamora
Salpu ma sian hamu na lungun, sai hatop ma ro si las ni roha.